2020 թվականի պատերազմի ընթացքում՝ հոկտեմբերի 8-ին, եղան ադրբեջանցիների թիրախային հարվածները Ղազանչեցոց եկեղեցուն։ Ադրբեջանը եկեղեցուն հարվածեց ճշգրիտ զինատեսակով, հետո՝ երկու ժամ անց, կրկնեց հարվածը։ Երկրորդ հարվածի հետևանքով եղան վիրավորներ՝ քաղաքացիականների թվում (լրագրողներ)։

Human Rights Watch միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպության ուսումնասիրության համաձայն՝ երկու հարվածները իրականացվել էին ճշգրիտ զինատեսակներով։ Երկու դեպքում էլ թիրախավորվել էր եկեղեցու տանիքը։ Եկեղեցու տարածքում այլ հարվածներ չէին եղել։

Ադրբեջանը կրկնել էր «Իսլամական պետության» ահաբեկչական կազմակերպության վարքագիծը․ նրանք են օգտագործում double-tap հանցավոր մեթոդը, երբ հարված են հասցնում որևէ թիրախի, ապա որոշ ժամանակ անց հարվածում են նույն տեղին՝ նախորդ հարվածից հետո հավաքված մարդկանց թիրախավորելու համար։

Երբ միջազգային լրագրողները Ադրբեջանի ղեկավար Իլհամ Ալիևին հարցնում էին այս հարվածների մասին, նա եկեղեցուն հարվածելու մեջ մեղադրում էր նախ հայերին, ապա նոր հնարավոր էր համարում, որ իրենք են հարվածել, իբր ոչ միտումնավոր։ Նույնը նա կրկնեց նոյեմբերի 9-ի ցերեկը հրապարակված BBC-ի հետ հարցազրույցում․

Պատերազմի ավարտից հետո ադրբեջանցիները ձեռնամուխ եղան Շուշիում, ինչպես նաև այլ գրաված տարածքներում հայկական ժառանգության վերացմանը։ Առանցքային նշանակություն ստացավ Ղազանչեցոց եկեղեցու պատմության «վերանայումը»։ Ադրբեջանցիները նախ հայտարարեցին, թե նորոգում են եղեկեցին, ապա հանեցին դրա գմբեթները՝ հայտարարելով, թե ի սկզբանե եկեղեցին այդպիսի գմբեթներ չի ունեցել։

Բաքվի այս գործելաոճը ուղղված էր նրան, որ եկեղեցին ներկայացնեն որպես ալբանական, ռուսական, վրացական, ցանկացած այլ պատկանելության, բացի հայկականից։ Պատմական փաստերը, նախկինում արված լուսանկարները, սակայն, վկայում են և՛ եկեղեցու գմբեթների առկայությունը, և՛ դրա հայկական պատկանելիությունը։

Նույն կերպ ադրբեջանցիները նախ քանդեցին Շուշիի Կանաչ ժամը՝ Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին։ Ավելի ուշ ադրբեջանցիներն ուղղակի քանդեցին եկեղեցու վերին մասը և դրա պատերից ներս սարքեցին ժամանցի վայր։

Նման ևս մեկ ակտի մասին հայտնի դարձավ բրիտանական BBC-ի լրագրողի Ջրական (Ջաբրայիլ) այցի ժամանակ։ Լրագրողը ներկայացրեց, թե ինչպես է հիմնահատակ ոչնչացվել տեղի Սուրբ Աստվածածին հայկական եկեղեցին։

Այս փաստերը հիմա տեսանելի են նաև արբանյակային լուսանկարների միջոցով։ Պատերազմից 2-3 ամիս առաջ և 9-10 ամիս հետո արված լուսանկարներում նույն տեղանքը կարող եք տեսնել հղումով։

Հայկական ժառանգությունից ազատվելու նման քաղաքականությունը բոլորել է մեկ դարը։ Շուշիի դեպքում այդ քաղաքականության դրսևորումը եղել են 1920 թվականին ադրբեջանցիների կողմից կազմակերպված հայերի ջարդերը նախկին հայաբնակ մեծ քաղաքում։ Նույն ժամանակահատվածում հրդեհվել են նաև հայկական եկեղեցիները։

Հենց այդ ժամանակ է, որ Ղազանչեցոց եկեղեցու վրայից հանվել է գմբեթը, որը վերականգնվել է Արցախյան ազատամարտից և 1992-ին Շուշիի ազատագրումից հետո։

Մյուս եկեղեցիները ավելի ծանր ճակատագրի են արժանացել։ 1920 թվականի Շուշիի ջարդերի ընթացքում հրդեհվելուց հետո դրանք հիմնովին քանդվել են 1960-ական թվականներին, երբ արդեն Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանություններն էին շարունակում Շուշին հայաթափելու քաղաքականությունը։